Informacja o pracy Zespołu ds. rozpoznawania i zwalczania zagrożeń powiązanych ze zmianą środowiska wodnego w byłych terenach górniczych likwidowanego ruchu zakładu górniczego kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany”
Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław" S.A. powołały „Zespół ds. monitoringu środowiska wodnego po likwidacji kopalni rud cynku i ołowiu „ Olkusz-Pomorzany", w skład, którego wchodzą pracownicy Spółki oraz autorytety naukowe w dziedzinie hydrogeologii i hydrologii z czołowych uczelni krajowych: Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Uniwersytetu Śląskiego oraz Politechniki Krakowskiej.
Zadaniem powołanego Zespołu jest m. in.:
- analiza i interpretacja danych z monitoringu środowiska wodnego,
- prognozowanie z dużym wyprzedzeniem zmian zachodzących w środowisku wodnym podczas zatapiania górotworu,
- doradztwo i nadzór merytoryczny w zakresie hydrogeologii podczas procesu wypełniania się leja depresji kopalni „Olkusz-Pomorzany",
- opracowanie sprawozdania z monitoringu środowiska.
W skład sieci monitoringu środowiska wodnego zgodnie z zatwierdzonym „Programem monitoringu środowiska wodnego po likwidacji kopalni rud cynku i ołowiu Olkusz-Pomorzany”, wchodzą otwory obserwacyjne - piezometry (22), punkty monitoringowe na ciekach (32) oraz na źródłach (31). Punkty zlokalizowane są w obrębie zasięgu leja depresji wytworzonego przez kopalnię oraz w jego obrzeżeniu. W piezometrach dokonywane są obserwacje położenia poziomu zwierciadła wód podziemnych. W wybranych punktach pobierane są próbki do analiz fizykochemicznych. W zakresie monitoringu cieków powierzchniowych prowadzone są obserwacje natężenia przepływu, a w zakresie źródeł pomiary ich wydajności. Wody ze źródeł oraz cieków powierzchniowych są również monitorowane pod kątem ich składu fizykochemicznego.
Dane uzyskane podczas prac terenowych są prezentowane i analizowane na cyklicznych posiedzeniach „Zespołu ds. monitoringu środowiska wodnego po likwidacji kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany" odbywających się z częstotliwością 1 x na kwartał.
Po każdym posiedzeniu zespołu będzie sporządzana informacja umieszczana min. na stronie internetowej spółki. Po upływie roku zostanie sporządzony roczny raport z monitoringu środowiska wodnego.
Zespół powołany został zarządzeniem Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego (KRZG). W skład Zespołu wchodzą pracownicy ZGH „Bolesław” S.A. w Bukownie oraz naukowcy ze znanych uczelni polskich (Akademia Górniczo-Hutnicza, Uniwersytet Śląski oraz Politechnika Krakowska). W dniu 18.03.2022 r. odbyło się trzecie posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki dotychczasowych badań w zakresie pomiarów hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych w zasięgu leja depresji kopalni „Olkusz-Pomorzany” oraz jego obrzeżeniu. Przeanalizowano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł.
Aktualnie obserwowany jest wznios zwierciadła wody w rejonie centralnym byłej kopalni przy szybach „Dąbrówka”, „Chrobry” oraz „Bronisław”. W piezometrach zainstalowanych w utworach triasowych następuje powolny wznios zwierciadła wody zgodnie z przewidywaniami zawartymi w Dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany” (Kraków 2019 r.) W kilku piezometrach przy granicach leja depresji nastąpił wznios poziomu zwierciadła wody. Na podstawie pojedynczych serii pomiarowych wykonanych w początkowym etapie zatapiania wyrobisk nie można stwierdzić, że jest on związany wyłącznie z procesem zatapiania kopalni.
Obserwacje z lat ubiegłych pozwalają stwierdzić, że jest on na tym etapie raczej związany z wysokimi opadami w 2021 roku oraz roztopami występującymi na wiosnę każdego roku. Dalsze badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na określenie tempa i wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach leja depresji oraz pozwolą zaobserwować trendy zmian w położeniu zwierciadła wody. Zespół zapoznał się z wynikami pomiarów przepływu w ciekach powierzchniowych. W głównych rzekach rejonu Białej Przemszy i Sztole z powodu wyłączenia systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany”, a tym samym zakończenia ich nienaturalnego zasilania nastąpiło zmniejszenie przepływów. Próby wody pobrane z piezometrów oraz z cieków i źródeł wykazały stabilność składu chemicznego w okresie od wyłączenia pomp głównego odwadniania. Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na czerwiec 2022 roku.
W dniu 20.06.2022 r. odbyło się czwarte posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki dotychczasowych badań w zakresie pomiarów hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych w zasięgu leja depresji kopalni „Olkusz-Pomorzany” oraz jego obrzeżeniu. Przeanalizowano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł.
Aktualnie obserwowany jest szybszy niż spodziewany wznios zwierciadła wody w rejonie centralnym byłej kopalni przy szybach „Dąbrówka” , „Chrobry” oraz „Bronisław”. Podobny wznios zwierciadła wód podziemnych obserwowany jest w otworach obserwacyjnych w centralnej części leja depresji. W kilku piezometrach przy granicach leja depresji gdzie podczas poprzednich pomiarów stwierdzono wznios poziomu zwierciadła wody, tym razem zaobserwowano stabilizację lub spadek poziomu zwierciadła wód podziemnych. Nowe obserwacje potwierdzają tezę, że powyższe wzniosy były związane z wysokimi opadami w 2021 roku oraz roztopami występującymi na wiosnę każdego roku. Dalsze badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na określenie tempa i wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach leja depresji oraz pozwolą zaobserwować trendy zmian w położeniu zwierciadła wody. Zespół zapoznał się z wynikami pomiarów przepływu w ciekach powierzchniowych. Na podstawie pomiarów przeprowadzonych w maju stwierdzono, że w głównej rzece regionu Białej Przemszy w Sławkowie przepływ jest stabilny i wynosi ok. 60 m3/min. Podczas analizy wydajności obserwowanych źródeł, stwierdzono stabilność tego parametru. Jedynie wydajność źródła rzeki Sztoły wyraźnie wzrosła, o ok, 30 % w stosunku do poprzednich pomiarów. Badania fizykochemiczne wody na próbach pobranych z piezometrów oraz z cieków i źródeł nie wykazały zmian składu chemicznego w okresie od wyłączenia pomp głównego odwadniania. Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na wrzesień 2022 roku.
W dniu 20.09.2022 r. odbyło się piąte posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki dotychczasowych badań w zakresie pomiarów hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych w zasięgu leja depresji kopalni „Olkusz-Pomorzany” oraz jego obrzeżeniu. Przeanalizowano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł.
Aktualnie w dalszym ciągu zauważalny jest nieznacznie szybszy niż spodziewany wznios zwierciadła wody w rejonie centralnym byłej kopalni przy szybach „Dąbrówka” , „Chrobry” oraz „Bronisław”. Widoczna jest jednak tendencja do spowolnienia podnoszenia się poziomu wód podziemnych. Podobny wznios zwierciadła wód podziemnych obserwowany jest w otworach obserwacyjnych w centralnej części leja depresji. W piezometrach przy granicach leja depresji w części wschodniej oraz południowej ponownie stwierdzono obniżenie poziomu zwierciadła wód podziemnych. W piezometrach objętych monitoringiem przy północno-zachodniej granicy leja depresji stwierdzono natomiast podniesienie poziomu zwierciadła wód podziemnych lub jego stabilizację. Dalsze badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na określenie tempa i wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach leja depresji oraz pozwolą zaobserwować trendy zmian w położeniu zwierciadła wody. Zespół zapoznał się również z wynikami pomiarów przepływu w ciekach powierzchniowych. Na podstawie pomiarów przeprowadzonych we wrześniu stwierdzono, że w głównej rzece regionu Białej Przemszy w punktach badawczych zlokalizowanych na odcinku od Chrząstowic do Sławkowa przepływy uległy nieznacznym wzrostom co mogło być spowodowane opadami atmosferycznymi. W Sławkowie odnotowano natomiast spadek przepływu o ok. 30 %, aktualnie wynosi ok. 45 m3/min. Podczas analizy wydajności obserwowanych źródeł, stwierdzono stabilność tego parametru. Wydajność źródła rzeki Sztoły utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 3 m3/min. Badania fizykochemiczne wody na próbach pobranych z piezometrów i źródeł nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań. Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na grudzień 2022 roku.
W dniu 13.12.2022 r. odbyło się szóste posiedzenie w/w Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano najnowsze wyniki dotychczasowych badań w zakresie pomiarów hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych w zasięgu wypełniającego się leja depresji kopalni „Olkusz-Pomorzany” oraz jego obrzeżeniu. Przeanalizowano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł. W analizach wykorzystano również informacje dotyczące wielkości opadów atmosferycznych z punktów monitoringowych IMGW zlokalizowanych w rejonie działalności byłej kopalni.
Na podstawie przeprowadzonej kolejnej serii pomiarowej stwierdzono, że zauważalny jest szybszy niż przewidywany wznios zwierciadła wody w rejonie centralnym byłej kopalni przy szybach „Dąbrówka” , „Chrobry” oraz „Bronisław”, z widoczną tendencją do spowolnienia podnoszenia się poziomu wód podziemnych. Podobny wznios zwierciadła wód podziemnych obserwowany jest w otworach obserwacyjnych w centralnej części leja depresji (centralny rejon byłej kopalni nie pokrywa się z centrum leja depresji). W piezometrach poziomu jurajskiego jak i triasowego przy granicach leja depresji w części wschodniej oraz południowej stwierdza się tendencję do obniżania poziomu zwierciadła wód podziemnych. Obniżenie wód podziemnych w piezometrach jurajskich jest najprawdopodobniej wynikiem panującej suszy hydrologicznej, i niewielkiej ilości opadów atmosferycznych w ubiegłych miesiącach. Piezometry objęte monitoringiem przy północno-zachodniej granicy byłego leja depresji wykazują dalszą tendencję do wzrostu położenia poziomu zwierciadła wód podziemnych lub jego stabilizację. Dalsze badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na określenie tempa i wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach leja depresji oraz pozwolą zaobserwować trendy zmian w położeniu zwierciadła wody.
Zespół zapoznał się również z wynikami pomiarów przepływu w ciekach powierzchniowych. Na podstawie pomiarów wykonanych w październiku i listopadzie, w większości punktów pomiarowych stwierdzono spadki wielkości przepływu. W głównej rzece regionu Białej Przemszy w punktach badawczych zlokalizowanych na odcinku od Chrząstowic do Sławkowa przepływy uległy spadkom od ok. 25 do 40%. W Sławkowie przepływ aktualnie wynosi ok. 22,3 m3/min co oznacza spadek o ok. 40%.
Podczas analizy wydajności źródeł obserwowanych w ramach monitoringu, stwierdzono stabilność tego parametru. Wydajność źródła rzeki Sztoły w dalszym ciągu utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 3 m3/min.
Badania fizykochemiczne wody na próbach pobranych ze źródeł nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań.
Badania wód w piezometrach również wykazują stabilność składu chemicznego. Jedynie w piezometrze jurajskim KP-42 na północy poza granicą byłego leja depresji stwierdzono podwyższone zawartości chlorków, sodu oraz wapnia co może być efektem dopływu ścieków bytowych.
Analizie poddane zostały również wyniki badań wód pompowanych szybem Chrobry. W okresie od września do grudnia 2022 r. stwierdzono spadek zawartości metali (żelaza i cynku) o ok. 40 % i spadek zawartości siarczanów o ok. 30%.
Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na marzec 2022 roku. Do kolejnego posiedzenia zostanie przygotowany raport podsumowujący prowadzone prace w ciągu ostatniego roku od czasu wyłączenia systemu odwadniania kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany”.
Komunikat został opracowany przez Zespół ds. monitoringu środowiska wodnego.
W dniu 21.03.2023 r. odbyło się siódme posiedzenie Zespołu, na którym omówiono i zaakceptowano „Sprawozdanie z monitoringu środowiska wodnego po likwidacji kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany” (okres XII.2021 – XII.2022) opracowane przez członków zespołu. W opracowaniu znalazła się szczegółowa analiza danych uzyskanych podczas prac monitoringowych prowadzonych przez służby ZGH „Bolesław” S.A. w roku 2022. Na jej podstawie przedstawiono następujące wnioski:.
W zakresie monitoringu wód podziemnych:
- W ciągu roku od zaprzestania odwadniania wyrobisk kopalni „Olkusz-Pomorzany” zwierciadło wody w utworach triasu w szybach, tzn. w ośrodkach drenażu, odbudowuje się bardzo szybko. W szybie „Chrobry” poziom wody podniósł się o 128 m, w szybie „Dąbrówka” o 88 m, a w rejonie szybu „Bronisław” o 64 m. W północnym, zrzuconym skrzydle uskoku Pomorzan (szyby „Dąbrówka i „Mieszko”) rzędna zwierciadła wody w węglanowych skałach triasowych w grudniu 2022 roku była około +274 m n.p.m., a w jego południowej, wiszącej części (szyby „Chrobry” i „Bronisław”) około +303 m n.p.m. Przyczyną różnicy rzędnych o około 29 m jest wykonanie szczelnych tam izolacyjnych w przekopie głównym oraz chodniku wodnym głównym kopalni „Olkusz-Pomorzany” w pobliżu podszybia szybu „Chrobry” oddzielających te dwa rejony . Szybko odbudowuje się także zwierciadło wody w centralnej części byłego leja depresji. W piezometrze zanotowano wzrost poziomu wody o 54,5 m, do rzędnej +271 m n.p.m., a w otworze TP-5 do rzędnej +273 m n.p.m.
- Na peryferiach byłego leja depresji poziom wody w utworach piętra triasowego zmienia się w różny sposób. Najszybciej zwierciadło wody odbudowuje się w północno-zachodnim sektorze dawnego leja. Przypuszczalnie nakłada się tu odbudowa lejów depresji w otoczeniu ujęcia w Łazach Błędowskich i kopalni „Olkusz-Pomorzany”. Umiarkowane tempo odbudowy poziomu wody obserwuje się w północnym sektorze byłego leja, a we wschodnim i południowym zwierciadło wody zachowuje się podobnie jak w wapieniach jurajskich, tzn. do wiosny 2022 roku się podnosi, a następnie opada. Zatem nie obserwuje się w tej części rejonu olkuskiego wyraźnej odbudowy byłego leja depresji w skałach triasowych. Znaczący wpływ mają tu wahania poziomu wody w utworach jury, uzależnione od wysokości opadów atmosferycznych. W zachodnim sektorze obserwuje się powolną odbudowę byłego leja, ale w południowo-zachodniej części obszaru poziom wody jest stabilny. Przyczyną tego może być znaczące oddziaływanie zlokalizowanej w pobliżu nieczynnej kopalni piasku „Szczakowa”.
- Odbudowa leja depresji nie wpływa na jakość wody w utworach wodonośnego piętra jurajskiego. Nie obserwuje się także istotnych zmian jakości wody w węglanowych skałach triasowych w peryferyjnych częściach byłego leja depresji. Natomiast w jego centralnej części jakość wody się pogorszyła, czego miarą jest stężenie siarczanów. W otworze piezometrycznym TP-5 stężenie tego jonu między wrześniem a listopadem 2022 roku wzrosło z 520 mg/l do 600 mg/l, co może przemawiać za tym, że jakość wody w tym miejscu ulega nieznacznie pogorszeniu. Natomiast w otworze piezometrycznym zabudowanym w zlikwidowanym szybie „Chrobry” stężenie siarczanów w wodzie zmniejszyło się od września do grudnia 2022 roku z około 2600 mg/l do nieco ponad 1800 mg/l, co może wskazywać, że jakość wody się tu poprawia.
- Dotychczasowe prognozy zawarte w dokumentacji hydrogeologicznej w zakresie powstania podtopień oraz zalewisk, a także zmian jakości wód podziemnych po likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” nie uległy zmianie.
- W związku z intensywniejszym niż oczekiwano tempem podnoszenia się zwierciadła wód podziemnych, dynamika podnoszenia się poziomu wody będzie przedmiotem opracowania pt. „Analiza zmian hydrogeologicznych na podstawie danych monitoringowych”, które zostało zlecone przez Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław S.A.
W zakresie monitoringu cieków powierzchniowych i źródeł:
- Uzyskane wyniki monitoringu nie ujawniają żadnych prawidłowości, zarówno co do zróżnicowania przestrzennego, jak i zmienności przepływów w ciekach, wydajności źródeł czy składu chemicznego wód w czasie. Wprawdzie niektóre wyniki przedstawione graficznie zdają się ujawniać tendencje zmian, np. spadek lub wzrost wartości jakiegoś parametru lub składnika chemicznego wody, jednakże są to tendencje krótkookresowe. Na ich weryfikację potrzebny jest znacznie dłuższy okres obserwacji. Mając świadomość tego, że analizowane cechy i własności wody oraz wskaźniki, jak wielkości przepływów i wydajności, są cechami szybko zmieniającymi się, należy rozważyć potrzebę zwiększenia częstotliwości wykonywania niektórych badań i pomiarów, a przede wszystkim kontynuować obserwacje.
- Z analizy dotychczasowych wyników badań monitoringowych nie wynika, by zaprzestanie odwadniania wyrobisk Kopalni „Olkusz-Pomorzany”, miało wpływ na w reżim hydrologiczny źródeł. Wpływ tego procesu na cieki polega na zaprzestaniu zrzutu wód z kopalni do cieków. Skutkiem tego jest ograniczenie przepływów w Białej Przemszy i jej dopływach - Białej i Sztole z Babą oraz Witeradówką. Przepływ w Sztole ograniczony teraz do zasilania wypływem ze źródła jest na tyle mały, że praktycznie w całości zanika na skutek infiltracji wody z koryta w kierunku pobliskich wyrobisk powstałych po eksploatacji piasku nieczynnej kopalni piasku „Szczakowa”.
- Konieczne i uzasadnione jest kontynuowanie monitoringu hydrologicznego.
Członkowie zespołu w trakcie spotkania potwierdzili słuszność wniosków zawartych w protokole, jak również zlecenia dodatkowego opracowania w zakresie analizy dynamiki podnoszenia się zwierciadła wód poziemnych. Analiza taka z uwagi na złożoność procesów hydrogeologicznych jest skomplikowana i czasochłonna.
Podczas posiedzenia przedstawione i przenalizowane zostały również wyniki badań i obserwacji w zakresie pomiarów hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych oraz pomiary wydajności źródeł przeprowadzone w I kwartale 2023 r. Analizie poddano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł. W analizach wykorzystano również informacje dotyczące wielkości opadów atmosferycznych z punktów monitoringowych IMGW zlokalizowanych w rejonie byłej działalności kopalni.
Na podstawie pomiarów wykonanych w I kwartale 2023 r. stwierdzono wzrost położenia zwierciadła wód podziemnych we wszystkich monitorowanych otworach. Ponownie stwierdzono, że zauważalny jest intensywniejszy niż przewidywany wznios zwierciadła wody w rejonie centralnym byłej kopalni „Olkusz-Pomorzany” tj. przy szybach „Dąbrówka”, „Chrobry” oraz „Bronisław”. Na podstawie obserwacji prowadzonych w byłym szybie „Mieczysław” zaobserwowano również dynamiczny wzrost poziomu wody (rejon dawnej kopalni Bolesław). Jest on spowodowany głównie zaprzestaniem poboru wody w ww. szybie oraz napływem wód podziemnych z rejonu Pomorzany.
Wznios zwierciadła wód podziemnych obserwowany jest w otworach badawczych w centralnej i północno-zachodniej części monitorowanego obszaru. Pomiary wykonywane w tych otworach wykazują stały trend wznoszący i związane są z procesem zatapianiem likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany”.
Skutkiem podnoszenia się zwierciadła wody w centralnej części monitorowanego obszaru było pojawienie się w styczniu 2023 r. pierwszego zalewiska na terenie kopalni piasku „DB Cargo”. Zalewisko to było ujęte w prognozach zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany”. Zwierciadło wody w zalewisku w dniu 21.03.2023 r. znajdowało się na rzędnej ok. 293,7 m n.p.m. Na podstawie analizy fizyko-chemicznej próby wody pobranej w dniu 24.02.2023 r. stwierdzono, że woda cechuje się dobrą jakością. Zawartość siarczanów wyniosła 41 mg/l, żelaza 0,1 mg/l a cynku 0,2 mg/l. Na podstawie przewodności elektrolitycznej wynoszącej 352 µS/cm stwierdza się, że są to wody słabo zmineralizowane.
Wzrosty poziomu zwierciadła wód podziemnych piezometrów poziomu jurajskiego jak i triasowego w południowej i wschodniej części monitorowanego obszaru wykazują podobną tendencję do wyników pomiarów z podobnego okresu w roku 2022. Prawdopodobnie są one związane są z intensywnymi opadami atmosferycznymi oraz roztopami. Piezometry objęte monitoringiem przy południowo-zachodniej granicy badanego obszaru nie wykazały istotnych zmian położenia poziomu zwierciadła wód podziemnych, a ich wahania mają charakter sezonowy.
Podnoszący się poziom wód podziemnych ma wpływ na reaktywację dawnych zapadlisk oraz powstawanie nowych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Obszary zagrożone powstaniem deformacji nieciągłych zostały określone w Planie Ruchu likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” jako tereny kat „C” – teren niezdatny do zabudowy. Obszary te zostały oznakowane tablicami ostrzegawczymi i są monitorowane przez służby ZGH „Bolesław” S.A.
Od czasu wyłączenia systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” stwierdzono występowanie ok. 100 zapadlisk. Udokumentowane zapadliska zlokalizowane są w przeważającej części w terenach leśnych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Są to tereny występowania dawnych zapadlisk, w których w ramach rekultywacji częściowo ściągnięto nadkład piasków czwartorzędowych. W związku z podnoszącym się poziomem wody w takich miejscach powstaną zalewiska o dość znacznej powierzchni. Tym samym stwierdzone zapadliska znajdujące się w terenie prognozowanych zalewisk będą stanowić tylko zróżnicowanie głębokości dna przyszłych zbiorników wodnych, a nie będą tworzyć pojedynczych „jeziorek” jak twierdzą niektórzy aktywiści.
Na podstawie badań jakości wód podziemnych w większości piezometrów stwierdzono stabilność ich składu chemicznego. Pogorszenie jakości wód zaobserwowano w piezometrze znajdującym się w centralnej części monitorowanego obszaru w odległości ok. 350 m od wyrobisk udostępniających złoże „Klucze I”. W otworze tym zaobserwowano wzrost stężenia siarczanów o ok. 120%. W trakcie posiedzenia stwierdzono, że prawdopodobną przyczyną pogorszenia się jakości wód podziemnych jest występowanie strefy mineralizacji siarczkowej w pobliżu ww. otworu obserwacyjnego i nie wiąże się jej z procesem migracji zanieczyszczonych wód podziemnych z rejonu maksymalnego obniżenia. W otworze tym obserwowany jest ciągły wzrost poziomu zwierciadła wód podziemnych. Analizie poddane zostały również wyniki badań wód podziemnych pompowanych dla celów technologicznych z piezometru zabudowanego w zlikwidowanym szybie „Chrobry”. W okresie od grudnia 2022 r. do marca 2023 r. w otworze tym stwierdzono poprawę jakości wody. Nastąpił spadek zawartości metali: żelaza o ok. 60% i cynku o ok. 45%. Zanotowano również spadek zawartości siarczanów ok. 30%.
Dalsze badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na dalszą analizę tempa i wzniosu zwierciadła oraz jakości wód podziemnych w poszczególnych częściach monitorowanego obszaru.
Na podstawie pomiarów wykonanych w wybranych punktach monitoringowych na ciekach powierzchniowych stwierdzono wzrost wielkości przepływu. W głównej rzece regionu Białej Przemszy w punktach badawczych zlokalizowanych od Błędowa do Sławkowa stwierdzono wzrost przepływu o ok. 40-80%. Przepływ na rzece Białej Przemszy w Sławkowie w lutym 2023 r. wynosił 93,6 m3/min. Na cieku Witeradówka również stwierdzono wzrost przepływu w granicach ok. 50 %. W miejscowości Witeradów w lutym 2023 r. przepływ osiągnął wartość 0,6 m3/min.
Po analizie wyników i ich korelacji z danymi o opadach atmosferycznych zespół stwierdził, że przyczyną wzrostów przepływu wód w ciekach powierzchniowych były intensywne opady atmosferyczne oraz roztopy. Pomierzone wartości nie odbiegają od założeń zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany”
Podczas posiedzenia Zespołu stwierdzono stabilność wydajności obserwowanych źródeł. Wydajność źródła rzeki Sztoły w dalszym ciągu utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 3 m3/min. Badania fizykochemiczne prób wody pobranych ze źródeł również nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań.
Zespół stwierdził, na podstawie analizy dotychczasowych pomiarów, że do tej pory nie zaobserwowano wpływu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” poprzez zatopienie na reżim hydrologiczny źródeł. Proces ten nie ma także wpływu na jakość wód podziemnych.
Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na czerwiec 2023 roku.
Komunikat został opracowany przez Przedsiębiorcę przy współpracy Profesorów będących członkami Zespołu ds. Monitoringu Środowiska Wodnego.
Zarządzeniem Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego nr 5/2023 z dnia 27.03.2023 r. na podstawie § 240 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych oraz w celu ujednolicenia nazewnictwa nastąpiła zmiana nazwy zespołu ds. monitoringu środowiska wodnego po likwidacji kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany” na Zespół ds. rozpoznawania i zwalczania zagrożeń powiązanych ze zmianą środowiska wodnego w byłych terenach górniczych likwidowanego ruchu zakładu górniczego kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany". Skład osobowy zespołu i jego zadania nie uległy zmianie.
W dniu 13.06.2023 r. odbyło się kolejne posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki badań i obserwacji hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych oraz pomiary wydajności źródeł przeprowadzone w II kwartale 2023 r. Analizie poddano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł. W przeprowadzonych analizach wykorzystane zostały także dane dotyczące wysokości opadów atmosferycznych z punktów monitoringowych IMGW zlokalizowanych w rejonie byłej działalności likwidowanej kopalni.
Na podstawie pomiarów wykonanych w II kwartale 2023 r. stwierdzono, że w centralnej, zachodniej i północno-zachodniej części byłego leja depresji w dalszym ciągu obserwuje się dosyć szybkie tempo podnoszenia się zwierciadła wód podziemnych. Pomiary wykonywane w tych rejonach wskazują stały trend wznoszący i związane są z procesem zatapianiem likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany”. Należy jednak zauważyć że w rejonie Olkusz w okresie ostatniego kwartału zanotowano dalszy spadek tempa podnoszenia się zwierciadła wód podziemnych. Spadek ten jest wynikiem, wypełniania przez wody podziemne utworów czwartorzędowych oraz możliwością przepływu wód z rejonu Olkusz do rejonu Pomorzany przez utwory czwartorzędowe ponad uskokiem głównym Pomorzan. Stabilne tempo podnoszenia się zwierciadła wody obserwowane jest z kolei w rejonach Bolesław i Pomorzany. Wznios położenia zwierciadła wód podziemnych zaobserwowano również w północno-wschodniej części byłego leja depresji. W części południowo-zachodniej, południowej i północnej nie stwierdzono istotnych zmian położenia zwierciadła wód podziemnych. Obniżenie zwierciadła wody triasowego jak i jurajskiego zaobserwowano we wschodniej części badanego obszaru. Podobną tendencję zaobserwowano w tym samym okresie w roku 2022. Prawdopodobnie są one związane są z małą ilością opadów atmosferycznych.
Skutkiem podnoszenia się zwierciadła wody w centralnej części monitorowanego obszaru było pojawienie się w styczniu 2023 r. pierwszego zalewiska na terenie byłej kopalni piasku „DB Cargo”. W kwietniu 2023 r. na wschód od tego miejsca (również na terenie dawnej eksploatacji piasku odnotowano powstanie kolejnego zalewiska. Obydwa wyżej wymienione miejsca pojawienia się wody na powierzchni zostały ujęte w prognozach zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany” jako jedno zalewisko. Zwierciadło wody w zalewisku stwierdzonym w styczniu 2023 r. w dniu 07.06.2023 r. znajdowało się na rzędnej ok. 295,2 m n.p.m., a w zalewisku stwierdzonym w kwietniu 2023 r. na rzędnej ok. 306,3 m n.p.m. Na podstawie analiz fizyko-chemicznych prób wody pobranych w obydwu zalewiskach, stwierdzono, że są to wody dobrej jakości.
Podnoszący się poziom wód podziemnych w dalszym ciągu ma wpływ na reaktywację dawnych zapadlisk oraz powstawanie nowych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Obszary zagrożone powstaniem deformacji nieciągłych zostały określone w Planie Ruchu likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” jako tereny kat „C” – teren niezdatny do zabudowy. Obszary te zostały oznakowane tablicami ostrzegawczymi i są monitorowane przez służby ZGH „Bolesław” S.A.
Od czasu wyłączenia systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” stwierdzono występowanie ok. 100 zapadlisk które, zlokalizowane są w przeważającej części w terenach leśnych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Są to tereny występowania dawnych zapadlisk, w których w ramach rekultywacji częściowo ściągnięto nadkład piasków czwartorzędowych. W związku z podnoszącym się poziomem wody w takich miejscach powstaną zalewiska o dość znacznej powierzchni. W okresie ostatniego kwartału stwierdzono zmniejszenie się ilości rejestrowanych zapadlisk.
Podczas posiedzenia przeanalizowano również skład chemiczny wód podziemnych pobieranych w otworach obserwacyjnych. Ponownie pogorszenie jakości wód zaobserwowano w piezometrze znajdującym się w centralnej części monitorowanego obszaru w odległości ok. 350 m od wyrobisk udostępniających złoże „Klucze I”. W otworze tym zaobserwowano wzrost stężenia siarczanów o ok. 35%. Prawdopodobną przyczyną pogorszenia się jakości wód podziemnych jest podnoszący się poziom zwierciadła wód podziemnych, który powoduje wymywanie stref występowania mineralizacji siarczkowej. W pozostałych piezometrach zaobserwowano stabilność składu chemicznego, a tym samym należy stwierdzić, że na jakość wód podziemnych obserwowaną w tych otworach nie ma wpływu proces zatapiania kopalni. Analizie poddane zostały również wyniki badań wód podziemnych pompowanych z piezometru zabudowanego w zlikwidowanym szybie „Chrobry”. W okresie od marca 2023 r. do kwietnia 2023 r. w otworze tym stwierdzono po raz kolejny poprawę jakości wody. Nastąpił spadek zawartości cynku o ok. 10%. oraz siarczanów ok. 7 %.
Kolejne badania w piezometrach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na dalszą analizę tempa i wzniosu zwierciadła oraz jakości wód podziemnych w poszczególnych częściach monitorowanego obszaru.
Na podstawie pomiarów wykonanych w punktach monitoringowych na ciekach powierzchniowych stwierdzono wzrost wielkości przepływu w granicach 20-50% w stosunku do pomiarów dokonywanych jesienią 2022 r. (Okres suchy). Na podstawie danych archiwalnych z prowadzonych badań stwierdzono, że przepływy te są bardzo zbliżone do pomierzonych w podobnym okresie czasowym tj. wiosną ubiegłego roku. Po analizie wyników i ich korelacji z danymi o opadach atmosferycznych zespół stwierdził, że przyczyną wzrostów przepływu wód w ciekach powierzchniowych były intensywne opady atmosferyczne oraz roztopy w I kwartale 2023 r. Na tej podstawie należy stwierdzić , że do tej pory nie zaobserwowano wpływu procesu zatapiania kopalni „Olkusz-Pomorzany” na wielkość przepływu. Na podstawie analiz fizykochemicznych wód w z cieków powierzchniowych, również stwierdzono, że skład chemiczny wód powierzchniowych jest stabilny i proces zatapiania nie ma wpływu na jakość wód.
Podczas posiedzenia Zespołu stwierdzono stabilność wydajności obserwowanych źródeł. Wydajność źródła rzeki Sztoły w dalszym ciągu utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 3 m3/min. Badania fizykochemiczne prób wody pobranych ze źródeł również nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań. Na tej podstawie twierdzono, że proces zatapiania kopalni aktualnie nie ma wpływu na jakość wody i wydajność źródeł.
W trakcie posiedzenia autorzy opracowania pt. „Analiza zmian hydrogeologicznych w rejonie byłej Kopalni „Olkusz-Pomorzany” na podstawie dotychczasowych badań monitoringowych” przedstawili zespołowi najważniejsze elementy oraz wnioski wynikające z opracowania. Poniżej przedstawiono najważniejsze wnioski płynące ww. opracowania:
Po wyłączeniu systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” w różnych częściach leja depresji wokół tej kopalni obserwuje się różne tempo podnoszenia się zwierciadła wody w węglanowych utworach triasu. Najszybciej lej depresji odbudowuje się w centralnej części, w dawnych ośrodkach drenażu, którymi były szyby „Chrobry”, „Dąbrówka” i „Mieszko” (kopalnia „Pomorzany”) oraz „Bronisław” (kopalnia „Olkusz”), co jest zjawiskiem normalnym. Wpływ na szybkość podnoszenia się zwierciadła wody w utworach triasu w tej części leja depresji mają trzy czynniki:
- obszar spływu do leja depresji o bardzo dużej powierzchni, ale nieznanych granicach,
- zasilanie przez okna erozyjne, wypreparowane w ilastych utworach górnego triasu (kajpru), w których dochodzi do łączności hydraulicznej między piaskami czwartorzędowymi a węglanowymi skałami triasowymi,
- systemy kanałów krasowych, dodatkowo przemytych z wypełnień w czasie długotrwałego odwadniania wyrobisk górniczych.
Powierzchnia obszaru spływu ma decydujący wpływ na wielkość dopływów wody do kopalni, a kiedy zostanie wstrzymane jej odwadnianie, także na tempo odbudowy leja depresji. W przypadku kopalni „Olkusz-Pomorzany” granice obszaru spływu nie są znane, ale przypuszczalnie sięgają okolic wododziału regionalnego na wschód od Olkusza i dlatego powierzchnia spływu jest bardzo duża. Dowodem na to jest bardzo duży wzrost dopływów wody do kopalń „Olkusz” i „Pomorzany” po nawalnych opadach w 1997 i 2010 roku z maksimum po około 6 miesiącach w przypadku kopalni „Olkusz” i około 9 miesiącach w przypadku kopalni „Pomorzany” od wystąpienia tych opadów. Napływ wody z obszaru spływu w południowo-wschodniej części rejonu olkuskiego jest powodem szybkiego wzrostu poziomu wody w szybach „Chrobry” i „Bronisław”.
Wokół wspomnianych wyżej okien erozyjnych wytworzyły się lokalne leje depresji w utworach czwartorzędowych o własnych obszarach spływu. Wokół okien w rejonie Białej Przemszy leje depresji objęły swym zasięgiem tę rzekę i końcowe odcinki jej prawobrzeżnych dopływów. Tak więc obszar spływu do tych okien sięgnął tutaj północnej granicy zlewni Białej Przemszy. Przez okna erozyjne w trakcie odbudowywania się leja depresji do węglanowych skał triasowych wlewa się woda pochodząca z infiltracji opadów atmosferycznych oraz z ucieczek wody z Białej Przemszy i końcowych odcinków jej prawobrzeżnych dopływów do podłoża oraz woda, która odpływa z wodonośnych utworów jurajskich po ilastych utworach kajpru. Zasilanie dolomitów i wapieni triasowych przez okna erozyjne znacząco wpływa na tempo wzrostu poziomu wody w szybach „Dąbrówka” i „Mieszko” oraz w otworach TP-5 i KG-2.
Prawdopodobnie transmisja wody systemami kanałów krasowych przyspiesza tempo odbudowy leja depresji. Tego rodzaju systemy, dodatkowo oczyszczone z sedymentów przez wzmożony przepływ wody do odwadnianych wyrobisk górniczych, mają dużą wodoprzepuszczalność i w zależności od gradientu hydraulicznego mogą szybko importować wodę z dużych odległości do obszarów o obniżonym ciśnieniu hydrodynamicznym, w tym przypadku do obszaru leja depresji. Należy podkreślić, że górotwór w centralnej części leja depresji jest bardzo silnie pocięty gęstą siecią wyrobisk i pustek skalnych powstałych po eksploatacji górniczej złoża. Dodatkowo wielokrotnie pojawiające się w historii obszaru intensywne opady atmosferyczne, przejawiające się wzrostem dopływu do wyrobisk górniczych, często o kilkadziesiąt procent, a także wzniosem zwierciadła wody o kilka, kilkanaście metrów, skutkowały znacznym zwiększeniem się spadków hydraulicznych i zwiększeniem prędkości przepływu wody w górotworze. To zaś sprzyjało wynoszeniu drobnego materiału wypełniającego pustki krasowe, a niekiedy także do powstawania zapadlisk, tak jak miało to miejsce w rejonie Tucznawy, poza obszarem robót górniczych, w bardzo mokrych latach 1997 i 1998. Wszystko to spowodowało niewątpliwie zwiększenie „porowatości” i udrożnienie górotworu dla przepływu wody w stosunku do warunków naturalnych, jakie istniały przed rozcięciem górotworu wyrobiskami górniczymi.
Szybki wzrost poziomu wody w węglanowych skałach triasowych obserwuje się również w piezometrach CH-2 i WB-18, w północno-zachodniej części rejonu olkuskiego, na peryferiach leja depresji, jak i poza jego obszarem. Jest to obszar, gdzie łączyły się leje depresji w otoczeniu ujęcia w Łazach Błędowskich i kopalni „Pomorzany”. Intensywny napływ wody z północnego wschodu sprawia, że tempo wzniosu zwierciadła wody jest tu szybsze, niż w innych peryferyjnych częściach leja depresji, gdzie obserwuje się wahania poziomu wody w zależności od wysokości opadów atmosferycznych.
Prognoza dotycząca lokalizacji mogących powstać po wypełnieniu się leja depresji zalewisk i podtopień przedstawiona w Dokumentacji hydrogeologicznej likwidowanej Kopalni "Olkusz - Pomorzany" pozostaje aktualna. Dotyczy ona tylko skutków zaprzestania odwodnienia kopalni, po osiągnięciu i ustaleniu się stanu docelowego, prognozowanego, i nie ma związku z podtopieniami i zalewiskami mogącymi okresowo powstawać w wyniku wystąpienia nawalnych, intensywnych opadów. We wcześniejszych opracowaniach dotyczących podtopień i zalewisk (Ocena hydrogeologiczna i prognoza skutków…, 2011; Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopalń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie, 2013) wskazano także obszary zagrożone wystąpieniem tych zjawisk pod wpływem czynników naturalnych, np. intensywnych opadów atmosferycznych (długotrwałych wysokich opadów lub deszczy nawalnych), tzn. posłużono się innymi kryteriami, niż wynikającymi z likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany".
Analiza czynników wpływających na tempo odbudowy leja depresji powinna także uwzględniać stare, historyczne górnictwo. Aby jednak określić wpływ zatapiania kopalni na historyczne górnictwo, w tym sztolnie a także towarzyszące im sztolwanty, szyby i szybiki (świetliki) i odwrotnie – wpływ tego górnictwa na proces zatapiania kopalni, trzeba znać ich przebieg, oraz znać ich aktualny stan techniczny. Dopiero na tej podstawie można prognozować wpływ zatapiania kopalni na warunki wodne na terenie historycznego górnictwa. Ponieważ brak jest opracowania inwentaryzującego pozostałości po historycznym górnictwie nie można prognozować wpływu zatapiania kopalni na te pozostałości zarówno w kontekście wód podziemnych i ich kontaktu z wodami powierzchniowymi jak i wpływu na powierzchnię terenu. Zagadnienia te powinny być przedmiotem osobnych opracowań.
Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na wrzesień 2023 roku.
Komunikat został opracowany przez Przedsiębiorcę przy współpracy Profesorów będących członkami Zespołu ds. rozpoznawania i zwalczania zagrożeń powiązanych ze zmianą środowiska wodnego w byłych terenach górniczych likwidowanego ruchu zakładu górniczego kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany”
W dniu 20.09.2023 r. odbyło się kolejne posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki badań i obserwacji hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiarów przepływów w ciekach powierzchniowych w wybranych punkach pomiarowych oraz pomiary wydajności źródeł przeprowadzone w III kwartale 2023 r. Analizie poddano również wyniki badań składu chemicznego prób wody z piezometrów i źródeł. W przeprowadzonych analizach wykorzystane zostały także dane dotyczące wysokości opadów atmosferycznych z punktów monitoringowych IMGW zlokalizowanych w rejonie byłej działalności likwidowanej kopalni oraz dane pozyskane od wybranych zakładów wodociągowych.
Na podstawie pomiarów wykonanych w III kwartale 2023 r. odnotowano, że w centralnej, zachodniej i północno-zachodniej części byłego leja depresji w dalszym ciągu obserwowane jest dosyć szybkie tempo podnoszenia się zwierciadła wód podziemnych. Jest to stały trend wzrostowy co powiązane jest z procesem zatapiania likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” i powrotu zwierciadła wód podziemnych do warunków naturalnych. Wznios położenia zwierciadła wód podziemnych triasowego piętra wodonośnego zaobserwowano również w północno-wschodniej części byłego leja depresji. W części południowo-zachodniej, południowej i północnej nie stwierdzono istotnych zmian położenia zwierciadła wód podziemnych. Obniżenie zwierciadła wody triasowego jak i jurajskiego zaobserwowano we wschodniej części badanego obszaru. Podobną tendencję zaobserwowano w tym samym okresie w roku ubiegłym. Prawdopodobnie są one związane są z dosyć małą ilością efektywnych dla zasilania opadów atmosferycznych. Opady atmosferyczne występujące w ostatnim kwartale miały w większości charakter deszczy nawalnych, intensywnych występujących w krótkim okresie czasu. Piezometry objęte monitoringiem przy południowo-zachodniej granicy badanego obszaru nie wykazały istotnych zmian położenia poziomu zwierciadła wód podziemnych, a ich wahania mają charakter sezonowy. Skutkiem podnoszenia się zwierciadła wody w centralnej części monitorowanego obszaru było pojawienie się w styczniu 2023 r. pierwszego zalewiska na terenie byłej kopalni piasku „DB Cargo”. W kwietniu 2023 r. na wschód od tego miejsca (również na terenie dawnej eksploatacji piasku odnotowano powstanie kolejnego zalewiska. Obydwa wyżej wymienione miejsca pojawienia się wody na powierzchni zostały ujęte w prognozach zawartych w dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany” jako jedno zalewisko. Poziom zwierciadła wody w zalewiskach ulega stałemu przyrostowi. Zwierciadło wody w zalewisku stwierdzonym w styczniu 2023 r. w dniu 28.08.2023 r. znajdowało się na rzędnej ok. 296,86 m n.p.m., a w zalewisku stwierdzonym w kwietniu 2023 r. na rzędnej ok. 306,96 m n.p.m. W sierpniu 2023 r. odnotowano również powstanie kolejnego zalewiska w obszarze byłej eksploatacji piasku na N od szybu Dąbrówka („Piaskownia Dąbrówka”). Poziom zwierciadła wody w ww. zalewisku w dniu 28.08.2023 r. wynosił 288.05 m n.p.m..
Podnoszący się poziom wód podziemnych w dalszym ciągu może mieć wpływ na reaktywację dawnych zapadlisk oraz powstawanie nowych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Obszary zagrożone powstaniem deformacji nieciągłych zostały określone w Planie Ruchu likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” jako tereny kat „C” – teren niezdatny do zabudowy. Obszary te zostały oznakowane tablicami ostrzegawczymi i są monitorowane przez służby ZGH „Bolesław” S.A.
Od czasu wyłączenia systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” stwierdzono występowanie ok. 130 zapadlisk które, zlokalizowane są w przeważającej części w terenach leśnych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Są to tereny występowania dawnych zapadlisk, w których w ramach rekultywacji częściowo zdjęto nadkład piasków czwartorzędowych. W związku z podnoszącym się poziomem wody w takich miejscach powstaną zalewiska o dość znacznej powierzchni. W okresie ostatniego kwartału ponownie stwierdzono zmniejszenie się liczby rejestrowanych zapadlisk.
Podczas posiedzenia przeanalizowano również skład chemiczny wód podziemnych pobieranych w otworach obserwacyjnych. Ponownie nieznaczne pogorszenie jakości wód zaobserwowano w piezometrze znajdującym się w centralnej części monitorowanego obszaru w odległości ok. 350 m od wyrobisk udostępniających złoże „Klucze I”. W otworze tym zaobserwowano wzrost stężenia siarczanów o ok. 5 %. Prawdopodobną przyczyną pogorszenia się jakości wód podziemnych pod względem zawartości siarczanów jest podnoszący się poziom zwierciadła wód podziemnych, co powoduje przemywanie strefy utlenienia minerałów siarczkowych. W pozostałych piezometrach zaobserwowano stabilność składu chemicznego, a tym samym należy stwierdzić, że na jakość wód podziemnych obserwowaną w tych otworach dotychczas nie ma wpływu proces zatapiania kopalni. Analizie poddane zostały również wyniki badań wód podziemnych pompowanych w ujęciu „OW”, które zostało wprowadzone do monitoringu jakościowego w zamian za szyb „Chrobry”. W okresie od czerwca 2023 r. do września 2023 r. w ujęciu tym stwierdzono poprawę jakości wody. Nastąpił spadek zawartości cynku o ok. 20%. oraz siarczanów ok. 11 %. Na podstawie danych uzyskanych od wodociągów posiadających triasowe ujęcia wód podziemnych stwierdzono, że ich skład chemiczny nie uległ zmianom i nie są one zagrożone pogorszeniem jakości w związku z procesem zatapiania kopalni. Dalsze badania w otworach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na próbę określenia tempa wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach monitorowanego obszaru oraz pozwolą na obserwacje trendów zmian w położeniu zwierciadła wody
Na podstawie pomiarów wykonanych w wybranych punktach monitoringowych na Białej Przemszy (Golczowice, Klucze, Błędów) stwierdzono, że przepływy uległy zmniejszeniu w granicach ok. 20-60% w stosunku do pomiarów z wiosny 2023 r. Po analizie wyników i ich korelacji z danymi o opadach atmosferycznych zespół stwierdził, że przyczyną spadków przepływu wód w ciekach powierzchniowych były stosunkowo niskie opady atmosferyczne. Opady miały charakter krótkookresowych intensywnych deszczy. Stwierdzono również, że do tej pory nie zaobserwowano wpływu procesu zatapiania kopalni „Olkusz-Pomorzany” na wielkość przepływu, związanych z odbudową zwierciadła wód podziemnych.
Podczas posiedzenia Zespołu stwierdzono ponownie stabilność wydajności obserwowanych źródeł. Wydajność głównego źródła rzeki Sztoły w dalszym ciągu utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 3 m3/min. Stwierdzono również odnowienie źródeł powyżej głównego źródła o wydajności ok. 0,5 m3/min. Rzeka Sztoła aktualnie dopływa do miejscowości Podpolis. Badania fizykochemiczne prób wody pobranych ze źródeł również nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań. Na tej podstawie stwierdzono, że proces zatapiania kopalni aktualnie nie ma wpływu na jakość wody i wydajność źródeł.
Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na grudzień 2023 roku.
Komunikat został opracowany przez Przedsiębiorcę przy współpracy Profesorów będących członkami Zespołu ds. rozpoznawania i zwalczania zagrożeń powiązanych ze zmianą środowiska wodnego w byłych terenach górniczych likwidowanego ruchu zakładu górniczego kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany”
W dniu 20.12.2023 r. odbyło się kolejne posiedzenie Zespołu, na którym przedstawiono i przenalizowano wyniki badań i obserwacji hydrogeologicznych w otworach obserwacyjnych, pomiary przepływów w ciekach powierzchniowych oraz pomiary wydajności źródeł przeprowadzone w IV kwartale 2023 r. Analizie poddano również wyniki badań składu chemicznego prób wody pobranych z piezometrów i źródeł. W przeprowadzonych analizach wykorzystano również dane dotyczące wysokości opadów atmosferycznych z punktów obserwacyjnych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, które zlokalizowane są w rejonie byłej działalności likwidowanej kopalni oraz dane pozyskane od wybranych zakładów wodociągowych.
Na podstawie analizy wyników pomiarów położenia zwierciadła wody w IV kwartale 2023 r. stwierdzono, że w centralnej, zachodniej i północno-zachodniej części byłego leja depresji w dalszym ciągu widoczne jest dosyć szybkie tempo podnoszenia się zwierciadła wód podziemnych. Jest to stały trend związany z procesem zatapiania likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” i odbudową zwierciadła wód podziemnych do warunków naturalnych. Stabilizację lub nieznaczne obniżenie się zwierciadła wód podziemnych w triasowym piętrze wodonośnym zaobserwowano w IV kwartale w północno-wschodniej części byłego leja depresji. W części południowo-zachodniej, południowej i północnej nie stwierdzono istotnych zmian położenia zwierciadła wód podziemnych. We wschodniej części badanego obszaru w ostatnim kwartale zaobserwowano wahania sezonowe zwierciadła wód podziemnych w piętrze zarówno triasowym jak i jurajskim. Podobną tendencję zaobserwowano w tym samym okresie w roku ubiegłym. Prawdopodobnie są one związane są z dosyć małą ilością efektywnych dla zasilania opadów atmosferycznych. Opady atmosferyczne występujące w ostatnim kwartale miały w większości charakter opadów nawalnych, intensywnych występujących w krótkim okresie czasu. Piezometry objęte monitoringiem przy południowo-zachodniej granicy badanego obszaru w dalszym ciągu nie wykazują istotnych zmian położenia poziomu zwierciadła wód podziemnych, a ich wahania mają charakter sezonowy. Skutkiem podnoszenia się zwierciadła wody w centralnej części monitorowanego obszaru było pojawienie się w styczniu 2023 r. pierwszego zalewiska na terenie byłej kopalni piasku „DB Cargo”. W kwietniu 2023 r. na wschód od tego miejsca (również na terenie dawnej eksploatacji piasku odnotowano powstanie kolejnego zalewiska. Obydwa wyżej wymienione miejsca pojawienia się wody na powierzchni zostały ujęte w prognozach zawartych w „Dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki hydrogeologiczne w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania likwidowanego zakładu górniczego rud cynku i ołowiu Kopalnia „Olkusz-Pomorzany”” jako jedno zalewisko. Poziom zwierciadła wody w zalewiskach ulega stałemu przyrostowi. Aktualnie połączone są one kanałem wykonanym przez służby leśne. Zwierciadło wody w zalewisku stwierdzonym w styczniu 2023 r. w dniu 14.12.2023 r. znajdowało się na rzędnej ok. 299,47 m n.p.m., a w zalewisku stwierdzonym w kwietniu 2023 r. na rzędnej ok. 307,10 m n.p.m. W sierpniu 2023 r. odnotowano również powstanie kolejnego zalewiska w obszarze byłej eksploatacji piasku na N od szybu Dąbrówka („Piaskownia Dąbrówka”). Poziom zwierciadła wody w ww. zalewisku w dniu 14.12.2023 r. wynosił 291,98 m n.p.m. W grudniu 2023 r. odnotowano pojawienie się wody na terenie byłej odkrywki piasku „Hutki II”. Sukcesywnie woda wypełnia również zapadliska w rejonie dawnej piaskowni „Szczakowa” zlokalizowane na północny wschód od szybu „Dąbrówka”
Podnoszący się poziom wód podziemnych w dalszym ciągu może mieć wpływ na reaktywację dawnych zapadlisk oraz powstawanie nowych w obszarach po byłej eksploatacji zawałowej. Obszary zagrożone powstaniem deformacji nieciągłych zostały określone w Planie Ruchu likwidowanej kopalni „Olkusz-Pomorzany” jako tereny kat „C” – teren niezdatny do zabudowy. Obszary te zostały oznakowane tablicami ostrzegawczymi i są monitorowane przez służby ZGH „Bolesław” S.A.
Od czasu wyłączenia systemu odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” stwierdzono występowanie ok. 145 zapadlisk które, zlokalizowane są w większości w terenach leśnych w obszarach po dawnej eksploatacji zawałowej. Są to tereny występowania dawnych zapadlisk, w których w ramach rekultywacji częściowo zdjęto nadkład piasków czwartorzędowych. W związku z podnoszącym się poziomem wody w takich miejscach docelowo powstaną zalewiska o dość znacznej powierzchni. W okresie ostatniego kwartału ponownie stwierdzono zmniejszenie się liczby rejestrowanych zapadlisk.
Podczas posiedzenia przeanalizowano również skład chemiczny wód podziemnych pobieranych w otworach obserwacyjnych. W piezometrze znajdującym się w centralnej części monitorowanego obszaru w odległości ok. 350 m od wyrobisk udostępniających złoże „Klucze I”, w którym poprzednio obserwowano pogorszenie jakości wód podziemnych zaobserwowano stabilizację składu chemicznego. W pozostałych piezometrach zaobserwowano stabilność składu chemicznego co pozwala stwierdzić, że na jakość wód podziemnych obserwowaną w tych otworach dotychczas nie ma wpływu proces zatapiania kopalni. Analizie poddane zostały również wyniki badań wód podziemnych pompowanych w ujęciu „OW”, które zostało wprowadzone do monitoringu jakościowego w zamian za szyb „Chrobry”. W okresie od września 2023 r. do listopada 2023 r. w ujęciu tym stwierdzono poprawę jakości wody. Nastąpił spadek zawartości cynku o ok. 17% oraz siarczanów ok. 13 %. Na podstawie analizy danych hydrogeologicznych uzyskanych od wybranych zakładów wodociągowych posiadających triasowe ujęcia wód podziemnych stwierdzono, że nie są one zagrożone pogorszeniem jakości w związku z procesem zatapiania kopalni. Dalsze badania w otworach objętych monitoringiem środowiska wodnego pozwolą na próbę określenia tempa wzniosu zwierciadła w poszczególnych częściach monitorowanego obszaru oraz pozwolą na obserwacje trendów zmian w położeniu zwierciadła wody.
Na podstawie pomiarów wykonanych w punktach monitoringowych na ciekach powierzchniowych stwierdzono, że przepływy uległy zmniejszeniu w granicach ok. 2-70% w stosunku do pomiarów z wiosny 2023 r. Po analizie wyników i ich korelacji z danymi o opadach atmosferycznych zespół stwierdził, że przyczyną spadków przepływu wód w ciekach powierzchniowych była stosunkowo niższa wielkość opadów atmosferycznych niż w pierwszym półroczu, a opady miały charakter krótkookresowych intensywnych deszczy. Stwierdzono również, że do tej pory nie zaobserwowano wpływu procesu zatapiania kopalni „Olkusz-Pomorzany” na wielkość przepływu, związanych z odbudową zwierciadła wód podziemnych.
Podczas posiedzenia Zespołu stwierdzono ponownie stabilność wydajności obserwowanych źródeł. Wydajność głównego źródła rzeki Sztoły w uległa wzrostowi do poziomu ok. 4 m3/min. Stwierdzono również odnowienie źródeł powyżej głównego źródła o wydajności ok. 0,6 m3/min. Rzeka Sztoła aktualnie dopływa do miejscowości Podpolis. Badania fizykochemiczne prób wody pobranych ze źródeł również nie wykazały znaczących zmian składu chemicznego w stosunku do poprzednich badań. Na tej podstawie stwierdzono, że proces zatapiania kopalni aktualnie nie ma wpływu na wydajność i jakość wody w źródłach.
Dalsze badania i pomiary będą niezbędne do interpretacji procesów zachodzących podczas całego procesu likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” i do ewentualnego weryfikowania prognozy skutków tej likwidacji. Następne posiedzenie zespołu zaplanowane jest na marzec 2024 roku.
Komunikat został opracowany przez Przedsiębiorcę przy współpracy Profesorów będących członkami Zespołu ds. rozpoznawania i zwalczania zagrożeń powiązanych ze zmianą środowiska wodnego w byłych terenach górniczych likwidowanego ruchu zakładu górniczego kopalni rud cynku i ołowiu „Olkusz-Pomorzany”.